Τι κι αν ζούμε σε μια εποχή όπου τα πάντα είναι δυνατά. Τι κι αν έχουμε κάνει πράξη όλα εκείνα που άλλοτε αποτελούσαν σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Τι και αν το «δημιουργήστε χρόνο» προκειμένου να επιβιώσουμε μέσα στους έντονους ρυθμούς της καθημερινότητας αποτελεί πλέον «επιτυχημένο» κανόνα. Τι κι αν ο όγκος της πληροφορίας που είμαστε ικανοί να λάβουμε και να επεξεργαστούμε μέσα σε μια μέρα είναι υπέρογκος και οι επιλογές μας πολυποίκιλες. Παρόλα αυτά ζούμε σε μια εποχή που η κατάθλιψη θεωρείται μάστιγα. Επίσημα πλέον, η κατάθλιψη εκτιμάται ως η 4η αιτία ασθένειας στον κόσμο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επισημαίνει ότι, σήμερα αποτελεί την μεγαλύτερη αιτία επιβάρυνσης από ασθένεια στις ανεπτυγμένες χώρες. Κατά τον Myers (2000), το ότι ζούμε περιμένοντας πάντα περισσότερα σε μια εποχή αφθονίας, αποτελεί κύρια πηγή κατάθλιψης σ’ έναν ανεπτυγμένο πολιτισμό, χάνοντας έτσι την ταυτότητα, το εαυτό και το πραγματικό μας νόημα.
Πράγματι, η παγκοσμιοποίηση, η προηγμένη και δυναμικά εξελισσόμενη τεχνολογία καθώς και το διαδίκτυο αποτελούν προϊόντα ενός «είδους» που έχει επιλεγεί για πιο κερδοφόρα σενάρια. Πού έγκειται όμως η αληθινή κερδοφορία από τη σκοπιά του ευ’ ζήν και της υποκειμενικά ευτυχισμένης ζωής; Στη σύγχρονη εποχή φαίνεται πως το ανθρώπινο είδος βρίσκεται σ’ ένα σημείο καμπής. Άραγε το ανθρώπινο μέλλον θα είναι πιο ευτυχισμένο από το ανθρώπινο παρελθόν;
Κι όμως τα προγνωστικά είναι ελπιδοφόρα. Είναι αλήθεια πως, οι βιολογικοί παράγοντες διαδραματίζουν το δικό τους ρόλο στην ικανότητα ενός ανθρώπου να απολαμβάνει τη ζωή του, παρόλα αυτά δεν είναι οι μόνοι που έχουν σημασία. Πολλοί παράγοντες περιγράφονται ως προϊόντα μάθησης και πολιτισμικών χαρακτηριστικών. Άλλωστε όσο πιο έντονο το θετικό «άθροισμα» ενός πολιτισμού τόσο πιο πιθανό είναι ο εν λόγο πολιτισμός να αναπτυχθεί και να ανθίσει. Και κάπου εδώ μπορεί να διατυπωθεί η εύλογη διαπίστωση πως η κουλτούρα μας μπορεί αδιαμφισβήτητα να μας επηρεάσει αλλά όχι να μας καθορίσει. Ο άνθρωπος έχει μεγάλο εύρος δυνατοτήτων, μια από αυτές είναι η ικανότητα του να κατανοήσει και να διευρύνει τα θετικά του ερεθίσματα αλλά και να εμμείνει σε αυτά.
Το ρήμα απολαμβάνω ορίζεται ως : «χαίρομαι, ευχαριστιέμαι ιδιαίτερα (με τις αισθήσεις, ή με το πνεύμα) τη χρήση, την κατανάλωση ή γενικότερα τη σχέση μου με…». Παρατηρούμε πως ο ορισμός δεν επικεντρώνεται μόνο στις αισθήσεις αλλά επεκτείνεται και στην νοητική απόλαυση, όσο και στην ευχαρίστηση από τη σχέση με τους άλλους. Η διαδικασία του «απολαμβάνειν» λοιπόν, αποδίδεται ως μια σειρά από νοητικές και πρακτικές λειτουργίες που μετατρέπουν ένα θετικό ερέθισμα, αποτέλεσμα ή γεγονός σε θετικά συναισθήματα, στα οποία κάποιος επικεντρώνει την προσοχή του, τα εκτιμά και τα απολαμβάνει. Πίσω από την διαδικασία του απολαμβάνειν ενέχεται η ικανότητα των ανθρώπων να στέκονται στην θετική εμπειρία και να ενδυναμώνουν την επιρροή της.
Η ικανότητα να απολαμβάνει κανείς στο έπακρον τις θετικές εμπειρίες που προκύπτουν γύρω του μπορούμε να πούμε πως είναι η ικανότητά του να χαίρεται τη ζωή. Όπως οι άνθρωποι που κινητοποιούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα αρνητικά συμβάντα, έτσι και όσοι κατέχουν την «τέχνη του απολαμβάνειν» δεν βιώνουν απλά τα θετικά γεγονότα και συναισθήματα, αλλά γνωρίζουν τον τρόπο να τα επεξεργάζονται και να τα αποθηκεύουν στη μνήμη τους έτσι ώστε να τα προεκτείνουν σε ένταση και σε διάρκεια. Αξίζει όμως να αναφερθεί πως σημαντική προϋπόθεση για να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός του απολαμβάνειν είναι η απομάκρυνση από προβλήματα αυτοεκτίμησης και κοινωνικές έγνοιες, η επικέντρωση στη παρούσα στιγμή και η επίγνωση τόσο της σπουδαιότητάς της όσο και των θετικών συναισθημάτων που προκαλεί.
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΠΟΛΑΜΒΑΝΕΙΝ
- Απορροφιέμαι από τη στιγμή. Με λίγα λόγια, επιτρέπω στον εαυτό μου να συγκεντρωθεί και να βιώσει την εμπειρία χωρίς να αποσπάται η προσοχή μου από άλλα ερεθίσματα. Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε την παραπάνω φράση ως το αντίθετο του ευρέως διαδεδομένου όρου multitasking (ταυτόχρονη διεκπεραίωση πολλαπλών καθηκόντων).
- Εκφράζομαι. Η ανοιχτή έκφραση των συναισθημάτων μας μπορεί να ενδυναμώσει την ένταση τους.
- Οξύνω τις αισθήσεις μου. Αυξάνω την προσοχή μου σε συγκεκριμένα ερεθίσματα μπλοκάροντας άλλα, σε μια προσπάθεια να οξύνω τις αισθήσεις μου.
- Γεμίζω την μνήμη μου με θετικές στιγμές. Έρευνες έχουν δείξει πως οι πιο ευτυχείς άνθρωποι τείνουν να κρατούν στη μνήμη τους περισσότερο τα θετικά παρά τα αρνητικά συμβάντα της ζωής τους.
- Συγχαίρω τον εαυτό μου. Μια γνωστική διαδικασία, όπου μετά την βίωση μιας επιτυχίας ο καθένας μας μπορεί να συγχαίρει σιωπηρά τον εαυτό του με διάφορες θετικές σκέψεις.
- Μοιράζομαι τη θετική στιγμή με κάποιον. Έρευνες έχουν δείξει πως το μοίρασμα των θετικών εμπειριών με το κατάλληλο άτομο ενδυναμώνει τη βίωση των θετικών συναισθημάτων.
- Έχω επίγνωση του χρόνου που περνά. Θυμίζω στον εαυτό μου τη σπουδαιότητα της κάθε στιγμής, καθώς συμβαίνει αλλά θα τελειώσει σύντομα.
- Μετρώ τις ευλογίες μου. Ονομάζω συνειδητά όσα έχω στη ζωή μου και για τα οποία νιώθω τυχερός. Προτείνεται η καθημερινή καταγραφή τριών θετικών που συνειδητοποιώ πως έχω στη ζωή μου, για 21 μέρες.
- Συγκρίνω προς το θετικό. Θυμίζω στον εαυτό μου που ήμουν πριν και που είμαι τώρα. Ποια είναι η διαδρομή που έχω διανύσει, ποια είναι η πρόοδος μου και τι έχω καταφέρει. Η καταγραφή ημερολογίου μπορεί να συνεισφέρει στο παραπάνω.
- Σταματάω τις σκέψεις που σκοτώνουν τη χαρά (Kill joy thinking). Σκέψεις όπως: «Δεν θα έπρεπε να είμαι εδώ», «Καλά περνάμε, αλλά θα ήταν καλύτερα να…», «Πέτυχα αλλά δεν είναι κάτι κι άλλοι το κάνουν», «Μην το πεις πουθενά θα σε ματιάσουν», είναι μαθημένες σκέψεις που προέρχονται από το κοινωνικό περιβάλλον και δεν έχουν τίποτα να προσδώσουν στον μηχανισμό του απολαμβάνειν, αντίθετα σαμποτάρουν περίτρανα τη χαρά.
Συμπερασματικά, ο άνθρωπος ως όν που κατευθύνεται από την αναζήτηση του νοήματος για τη ζωή, ακόμη και σε μια εποχή που το νόημα καθίσταται δυσδιάκριτο και ο άνθρωπος παραπλανάται, καλείται να αναλάβει την ευθύνη του και να εμπιστευτεί τις δικές του δυνάμεις. Η υποκειμενική ευτυχία και η ικανότητά του να χαίρεται τη ζωή είναι δική του ευθύνη. Άλλωστε ας μην ξεχνάμε τα λόγια του Αριστοτέλη, «Θα πρέπει, επίσης, να δεχθούμε ότι η ευδαιμονία είναι ένα κοινό αγαθό, που μπορεί να αποκτηθεί από πολλούς ανθρώπους, αφού είναι δυνατό να υπάρξει σε όλους όσους δεν είναι ανάπηροι ως προς την αρετή: το μόνο που χρειάζεται είναι κάποιου είδους σπουδή και προσωπικής προσπάθειας».
Βιβλιογραφία
Σταλίκας, Α, & Μυτσιδου, Π. (2011). Εισαγωγή στη Θετική Ψυχολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος.
Τριανταφυλλίδης, Μ. (2008). Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών.
Bryant, F. & Veroff, J. (2007). Savoring. A new Model of Positive Experience. NJ: Lawrence Earlbaum Associates.
Gable,S.L., Reis, H.T., Impett, E.A.& Asher,E.R. (2004). What do you do when things go right? The intrapersonal and interpersonal benefits of sharing positive events. Journal of Personality and Social Psychology, 87, 228-245.
Langston,C.A. (1994). Capitalizing on and coping with daily-life events: Expensive responses to positive events. Journal of Personality and Social Psychology, 67, 1112-1125.
Lyubomirsky,S. (2011). Why some people are happier than others? The role of cognitive and motivational process in well-being, American Psychologist, 56(3), 239-249.
Seligman, M. (2002). Authentic Happiness. New York: Atria Books.
Μαίρη Παναγοπούλου- Οργανωσιακός Σύμβουλος
Ψυχολογία της Εργασίας (Μεταπτυχιακή εκπαίδευση – University of East London)
Διοικητική των Επιχειρήσεων με Διεθνή Προσανατολισμό (Μεταπτυχιακή Εκπαίδευση – Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Εκπαιδευόμενη στη Συνθετική Συμβουλευτική Ενηλίκων (Ψυχολογικό Κέντρο Χανίων)
Εκπαιδευόμενη στην Θετική Ψυχολογία ( Ελληνική Εταιρεία Θετικής Ψυχολογίας)
Εκπαιδευόμενη στην Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας (Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών)
Μέλος του συνδέσμου Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού Ελλάδος